6 SINIF SOSYAL BİLGİLER MATEMATİK KONUM,ÖZEL KONUM
YERYÜZÜNDE YAŞAM
COĞRAFİ KONUM
Bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu konuma coğrafi konum denir. Coğrafi konum, matematik ve özel konum olarak ikiye ayrılır.
1- MATEMATİK KONUM
Dünya üzerindeki bir yerin başlangıç paraleline (Ekvator) ve başlangıç meridyenine (Greenvvich) göre olan konumuna matematik konum denir.
MATEMATİK KOORDİNATLAR
Paralel ve Özellikleri
Ø Ekvator'a paralel olarak geçtiği düşünülen dairelere paralel denir.
Ø Başlangıç paraleli (0°) ve en büyük paralel dairesi Ekvator'dur.
Ø Kutup noktalarına eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen ve Dünya'yı
Ø ortasından çevreleyen en geniş paralel dairesine Ekvator denir.
Ø Ekvator'un kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri, güneyindekilere ise güney paralelleri denir.
Ø Ekvator yıl boyunca gece ile gündüz eşitliğinin yaşandığı, çizgisel hızın en fazla, yer çekiminin en az olduğu paralel dairesidir.
Ø Paraleller, Ekvator'dan kutuplara doğru birer derece aralıklarla çizilir.
Ø 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel dairesi vardır.
Ø Dünya'nın şeklinden dolayı Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır ve kutuplarda nokta şeklini alır.
Bazı paralel dairelerinin özel isimleri vardır.
|
0° paraleli
|
Ekvator
|
|
23°27' kuzey paraleli
|
Yengeç Dönencesi
|
|
23°27' güney paraleli
|
Oğlak Dönencesi
|
|
66°33' kuzey paraleli
|
Kuzey Kutup Dairesi
|
|
66°33' güney paraleli
|
Güney Kutup Dairesi
|
|
90° kuzey paraleli
|
Kuzey Kutup Noktası
|
|
90° güney paraleli
|
Güney Kutup Noktası
|
Ø Birbirini takip eden iki paralel arasındaki uzaklık her yerde eşittir ve yaklaşık 111 km 'dir.
Meridyen ve Özellikleri
Ø Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına uzanan, Ekvator ve paralelleri dik olarak kesen yarım çemberlere meridyen denir. Meridyenler, 360° olan Ekvator çemberinin birer derecelik aralıklara ayrılmasıyla oluşturulmuştur.
Ø Başlangıç meridyeni (0°), İngiltere'ni başkenti Londra yakınlarındaki Greenwich Gözlem Evi'nden geçer.
Ø Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan meridyenlere doğu meridyenleri, batısında kalan meridyenlere batı meridyenleri denir.
Ø 180 tane doğuda, 180 tane batıda olma üzere toplam 360 tane meridyen yayı vardır.
Ø Dünya'nın şeklinden dolayı tüm meridyenler kutup noktalarında birleşirler ve birbirlerini kesmezler. Buna bağlı olarak tüm meridyenleri uzunlukları aynıdır.
Ø İki meridyen arasındaki uzaklık, sadece Ekvator üzerinde 111 km 'dir. Bu uzaklık, Dürya'nın şeklinden dolayı kutuplara gidildikçe azalır ve kutup noktalarında sıfır olur.
Ø İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki uzaklık azaldığı hâlde zaman farkı değişmez.
Ø Aynı meridyen üzerinde bulunan tüm noktalarda yerel saat aynıdır. Çünkü aynı meridyen üzerindeki bütün noktalar Güneş'in karşısında aynı anda geçerler.
Ø Meridyenler, Dünya üzerindeki herhangi bir yerin matematik konumunun belirlenmesinde yardımcı olur. Ayrıca meridyenler yardımıyla; Dünya üzerinde iki yer arasındaki yerel saat farkı da bulunabilir.
TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMUNUN SONUÇLARI
· Kuzey Yarımküre'nin Orta Kuşağı'nda yer alır.
· Başlangıç Meridyeni'nin (Greenvvich) doğusundadır.
· En kuzeyi (42° Kuzey) ile en güneyi (36° Kuzey) arasındaki kuş uçuşu uzaklık, yaklaşık 666 km 'dir (42° - 36°=6° 6x111 =666 km).
· En doğusu (45° Doğu) ile en batısı (26° Doğu) arasında, 76 dakikalık zaman farkı vardır (45°-26°= 19° 19x4'=76').
· Orta Kuşak'ta yer aldığı için yıl içinde dört mevsimi belirgin olarak yaşar.
· Kuzeyden esen rüzgarlar hava sıcaklığını düşürürken, güneyden esen rüzgarlarise hava sıcaklığını arttırır.
2- ÖZEL KONUM
Dünya üzerinde bir yerin veya bir ülkenin kıtalara, okyanuslara, denizlere, işlek ticaret yollarına, boğazlara, kanallara, ekonomik ve siyasi teşkilatlara, komşularına göre konumu ile yer şekilleri ve yükselti özellikleri o yerin özel konumunu belirler.
TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMUNUN SONUÇLARI
· Üç kıtanın (Asya, Avrupa, Afrika) birbirine en yakın olduğu yerde bulunur.
· Üç tarafı denizlerle (Karadeniz, Ege Denizi, Akdeniz) çevrili bir yarımadadır. Marmara Denizi'ne sahiptir.
· Önemli ticaret yollarına ve boğazlara sahiptir (İstanbul ve Çanakkale Boğazları). Bu durum
· Türkiye'nin jeopolitik önemini artırmıştır.
· Gelişmiş Avrupa ülkeleri ile zengin petrol yataklarına sahip Orta Doğu ülkeleri arasında yer alır.
· Ortalama yükseltisi fazladır (1132 m ).
Ø Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar.
Ø Dağlar genelde doğu-batı yönünde uzanır.
Ø Sıcaklık ortalamaları batıdan doğuya gidildikçe azalır.
· Yer şekillerinin çeşitli olması, farklı iklim tiplerinin görülmesine neden olur.
· Yüzyıllar boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapması nedeniyle, tarihsel ve kültürel bakımdan çok zengindir.